نشریه تعلیم و تربیت استثنایی
سال نهم شماره 91 (تیر 1388)

انعقاد تفاهم نامه های همکاری با سازمان ها و انجمن هایی که برای معلولان خدمات متنوعی ارایه می نمایند،گامی در این زمینه است و امید می رود که با ایجاد این هماهنگی و همکاری ها،تمامی خانواده های کودکان استثنایی بتوانند از حقوق مربوط بهره مند شوند و از سوی دیگر سازمان آموزش و پرورش استثنایی بتواند با فراغ بال بیشتر در راستای وظیفه اصلی و اولیه ی خویش یعنی آموزش و پرورش دانش آموزان دارای نیازهای ویژه،سیاست گذاری های لازم را انجام دهد. اگرچه سازمان آموزش و پرورش استثنایی با حدود 71 هزار نیروی انسانی که عمدتا دارای تحصیلات دانشگاهی هستند،از نیروی متخصص و کارآمدی برخوردار است اما با توجه به گسترش و توسعه علوم و به منظور رفع نیازهای آموزشی و توان بخشی دانش آموزان استثنایی باید برنامه های آموزشی مستمر و منظمی تنظیم و اجراء شود. همچنین کیفیت ارزشیابی انجام گرفته از عملکرد دانش آموزان در طول فرآیند آموزشی نیز نیاز به بازنگری دارد،با توجه به مخاطبان ویژه سازمان و توانمندی ها و محدودیت های این گروه از دانش آموزان،یکی از رویکردها،گسترش ارزشیابی توصیفی کیفی در نظام آموزش و پرورش دانش آموزان دارای نیازهای ویژه است و تحقق این امر مستلزم زمینه سازی های لازم بوده و می بایست جزء اولویت های سیاستی سازمان مد نظر قرار گیرد. البته آموزش و پرورش استثنایی خود را موظف می داند که به تمامی دانش آموزان دارای نیازهای ویژه در مدارس عادی از طریق معلمان رابط خدمات کمک آموزشی ارایه نماید و این نوع از آموزش از اولویت های سازمان محسوب شده و هم اکنون در کل کشور حدود 02 هزار دانش آموز تلفیقی و فراگیر تحت پوشش هستند و از خدمات این سازمان بهره مند می شوند.

دانش آموزان دارای ناتوانی یادگیری با هوش گروه خاص و منحصر به فردی از دانش آموزان را تشکیل می دهند(برنت و مسیچن،2001).هوش بالا جزء خصوصیات و صفات بارز این دانش آموزان می باشد که این هوش بالا باعث نادیده گرفتن و پنهان ماندن ناتوانی یادگیری آنهاست و گاهی ناتوانی یادگیری آنان باعث شناسایی نشدن آنها به عنوان دانش آموزان باهوش است. متخصصان آموزش و پرورش کودکان استثنایی، دانش آموزان دارای ناتوانی یادگیری با هوش را به سه گروه طبقه بندی کرده اند که همه ی این گروه ها نیاز به برنامه های خاص کودکان باهوش و بااستعداد و همچنین آموزش ویژه برای بهبود ناتوانی یادگیری خود دارند. آموزش راهبردهای یادگیری یک پیشنهاد انطباقی برای استفاده از دانش آموزان دارای ناتوانی یادگیری باهوش و روشی برای افزایش و استفاده از توانایی ها و نقاط قوت این دانش آموزان است که هنوز نتوانسته اند با ناتوانی شان سازگاری حاصل کنند(وایلد و هولت،1991). راهبردهای یادگیری به این دانش آموزان کمک می کند تا به هنگام یادگیری و دانستن مطالب،پیشرفت خود را زیر نظر بگیرند و میزان تسلط خودشان را بر مطالبی که خوانده اند بسنجند و از طرف دیگر روش های کنترل و نظارت بر یادگیری خود را بدانند(الیس،1993).در این مقاله سعی شده است با معرفی دانش آموزان باهوش دارای ناتوانی یادگیری و ارایه صفات و خصوصیات رفتاری و تحصیلی آنان سعی در شناسایی این گروه از دانش آموزان در مدارس شود تا با ارایه راهبردهای یادگیری ویژه بتوان آنان در رسیدن و شکوفا کردن استعدادها و توانایی های بالقوه و هوش بالایشان یاری کرد.

این پژوهش در بهمن ماه 1384در هنرستان های منطقه 9 آموزش و پرورش شهر تهران انجام گرفت. هدف اصلی پژوهش مقایسه ی ویژگی شخصیتی حساسیت در روابط متقابل والدین دختران ناشنوا با والدنی دختران عادی بوده است. برای دستیابی به هدف موردنظر از پرسشنامه شخصیتی SCL 90 و پرسشنامهء اطلاعات شخصی استفاده گردیده است که پرسشنامهء SCL 90 ویژگی شخصیتی حساسیت در روابط متقابل دو گروه را مشخص نموده است و از پرسشنامهء اطلاعات شخصی برای همسان نمودن دو گروه ناشنوا و عادی استفاده گردیده است.روش پژوهش حاضر علی-مقایسه ای است. جامعه ی آماری این پژوهش را والدین کلیه ی دخترانی که در نیمسال دوم تحصیلی 85-1384در هنرستان دخترانه منطقه 9 آموزش پرورش شهر تهران مشغول به تحصیل بودند و همچین والدین دختران ناشنوای هنرستان ناشنوایان آموزش و پرورش منطقه ی 9 تهران که در نیمسال دوم 85- 1384مشغول به تحصیل بودند تشکیل می دهند.روش نمونه گیری برای گروه ناشنوا شامل کلیهء والدین دختران ناشنوای هنرستان نظام مافی و برای گروه عادی روش همسان سازی این گروه با گروه ناشنوا منظور گردید.نتیجه- ای که از این پژوهش به دست آمد: میزان حساسیت در روابط متقابل مادران دختران ناشنوا به مراتب بیشتر از میزان حساسیت در روابط متقابل مادران دختران عادی است.

اختلالات رفتاری کودکان،اختلالات شایع و ناتوان کننده ای هستند که برای معلمان،خانواده و خود کودکان مشکلات بسیاری ایجاد می کند (شکوهی و پرند،1384) پژوهشگران دریافته اند که اختلالات رفتاری معمولا نخستین بار در سال های آغازین دوره ابتدایی مشاهده می شود و بین 8 تا 15سالگی به اوج خود می رسد.اختلالات رفتاری به طور قابل ملاحظه ای بر عملکرد تحصیلی و حرفه ای کودکان و نوجوانان تاثیر منفی می گذارد و احتمال ابتلاء به بیماری های روانی را در دوره ی بزرگسالی افزایش می دهد (پاندینا و همکاران ، 2007).اختلالات رفتاری همچنین احتمال ابتلای افراد به سوء مصرف مواد،فعالیت های بزهکارانه،اختلالات اضطرابی و خلقی،ناتوانی یادگیری،اختلالات عصب روان شناختی و اختلال شخصیت مرزی را افزایش می دهد(گایونی،بلک و بالدوییسم،1998) با توجه به اهمیت و تاثیرات فراوان اختلالات رفتاری کودکان، الگوها و رویکردهای گوناگونی به منظور تبیین،پیش- بینی و درمان اختلالات رفتاری ایجاد شده اند.در این میان الگوی پردازش اطلاعات اجتماعی (کرک و دوج، 1994) که در سال های اخیر گسترش یافته است با بهره گیری از رویکرد پردازش اطلاعات و از رهگذر تعاملات اجتماعی موفق به بررسی علل و پیشگیری از مشکلات رفتاری کودکان و نوجوانان پرداخته است.با توجه به روزآمد و کاربردی بودن این الگو،در مقاله ی حاضر به بررسی و توصیف آن پرداخته شده است.

در دهه ی (1960) بازی های آموزشی توجه بسیاری از راهبران آموزشی را به خود جلب کردند و آنها ارزش رویکرد آموزشی تجربی در افزایش انگیزه و فهم دانش آموزان در محیط های آموزشی را مورد توجه قرار دادند (لیمن سون ،1999؛به نقل از بورن هید،2006). در طی دهه ی (1980) بیشتر پژوهشگران استفاده از بازی های آموزشی را در کلاس مورد بررسی و تحلیل قرار دادند.و اظهار داشتند که بازی ها در انتقال مفاهیم در محیط های یادگیری قدرتمند هستند و باید عناصر یادگیری مشارکتی از قبیل رقابت،تهییج،کنجکاوی، خلاقیت برای تولید یک محیط یادگیری متفاوت درون یک بازی تجربی جای داده شوند (همان منبع). همه ی کودکان بازی را دوست دارند،در این میان کودکان و نوجوانان کم توان ذهنی عمدتا به دلایل مختلف از جمله احساس گریز از کلاس ها و برنامه های درسی و فعالیت های جدی که معمولا منجر به ارزیابی و نقادی می شود،شیفتگی خاصی نسبت به بازی از خود نشان می دهند و بیشتری توان و انرژی خویش را در حال بازی به نمایش می گذارند.توجه به این ویژگی خاص، استفاده ی مطلوب از موقعیت ها و فرصت های خوشایند بازی برای انتقال پیام آموزشی،به صورت مستقیم و غیرمستقیم،به شیوه ی کلامی یا غیرکلامی و گسترش کنش های شناختی،توسعه ی مهارت های حرکتی و تعمیق مسئولیت پذیری اجتماعی،از اهمیت فوق العاده ای برخوردار است.ازاین رو شایسته است اولیا و مربیان همواره توجه خاصی نسبت به این امر مهم داشته باشند (افزور،1379).

ناشنوایی به عنوان یک واقعیت موجود در دنیا، ریشه ای طولانی در تاریخ دارد اما آموزش ناشنوایان بعنوان یک ضرورت طی چند قرن گذشته مورد توجه قرار گرفته و به آن پرداخته شده است.در این مطلب علل توجه به آموزش این گروه از همنوعان و افراد پیشگام در این زمینه و شیوه های آموزشی موجود مورد بحث و بررسی قرار می گیرد و روش شنیداری تک حسی،روش شفاهی،روش شفاهی همراه با مکمل های لبخوانی،روش شفاهی همراه با هجی کردن انگشتان، روش همزمانی با ارتباط دوحسی تک زبانی،روش ارتباط دوحسی دوزبانی و ارتباط دیداری تک حسی توضیح داده می شود.

اختلال نارسایی توجه/بیش فعالی یکی از شایعترین اختلالات دوران کودکی است و می توان انتظار داشت در یک کلاس 25نفری دست کم یک کودک بیش فعال وجود داشته باشد.اختلال نارسایی توجه/بیش فعالی، اختلال روان پزشکی پیچیده ای است که نه تنها خود فرد،بلکه کل نظام خانواده را تحت تاثیر قرار می دهد و هر خانواده ای باید بتواند خود را با این اختلال سازگار نماید تا متعال و پایدار بماند.از جمله پیامدهای مهمی که خانواده یک کودک بیش فعال باید بتواند با آن کنار بیاید و آنرا کنترل کند،فشار روانی است.پژوهش های زیادی انجام شده که نشان می دهد میزان فشار روانی در والدین کودکان با اختلال نارسایی توجه/بیش فعالی، بیش از فشار روانی والدین کوکان عادی است. با توجه به تقاضاها و محدودیت های زیادی که والدین کودکان دارای اختلال با آن روبرو هستند می توان نتیجه گرفت این والدین در معرض خطر فشار روانی فرزندپروری و پیامدهای ناگوار آن هستند و رفتارهای نامناسبی در روابط والد-فرزندی افراد دارای اختلال نارسایی توجه/بیش فعالی وجود دارد.به همین جهت پژوهش های مختلف سعی کرده اند این مشکل را به شیوه های مختلف حل نمایند.از جمله راه حل هایی که می تواند به این خانواده ها کمک کند روان درمانی، رفتاردرمانی،آموزش مهارت های اجتماعی،گروه های حمایتی و آموزش مهارت های فرزندپروری است.